دینامیسم جمعیت و پیش آگاهی کرم برگخوار چغندرقند، spodoptera exigua (lep.: noctuidae) در استان خراسان رضوی

استفاده از پیش آگاهی در قالب مدیریت تلفیقی به کنترل موفق کرم برگخوار چغندرقند spodoptera exigua (hübner) کمک شایانی می کند. در پژوهش حاضر نرخ رشد و پارامترهای دموگرافی کرم برگخوار در محدوده ی دمای 12 تا 36 درجه ی سلسیوس در آزمایشگاه و نیز طول دوره های مختلف رشدی طی سال های 1388 و 1389 در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی بررسی شد. در دمای 12 و 36 درجه ی سلسیوس تخم ها تفریخ نشدند. طولانی ترین و کوتاه ترین دوره ی رشد و نمو کل مراحل نابالغ به ترتیب 50/120 و 50/14 روز در دمای 15 و 33 درجه مشاهده شد. نرخ رشد کل مراحل نابالغ از دمای 15 تا 33 درجه افزایش یافت و در دمای 34 درجه با کاهش مواجه شد. روند نرخ رشد با استفاده از دو مدل خطی و 15 مدل غیرخطی ارزیابی شد. بر اساس مدل خطی ایکموتو و تاکایی ثابت گرمایی کل دوره ی نابالغ 76/311 روز- درجه بود. مدل های غیرخطی بریر- 2 و آنالیتیس، بیری- 1، لاکتین- 2، لوگان- 6 و لوگان- 10 بهترین برازش را با نرخ رشد آفت نشان دادند. آستانه ی دمای پایین با استفاده از مدل بیری- 1، 97/12 درجه برآورد شد. آستانه ی دمای بالا با استفاده از مدل لوگان- 6 بین 93/34 تا 10/35 درجه برای مراحل مختلف رشدی آفت تخمین زده شد. نرخ بقای مراحل نابالغ کرم برگخوار در دمای 25 درجه بالاتر از سایر دماها بود. بیش ترین مقدار نرخ ناخالص تولیدمثل (05/589 نتاج ماده/ماده)، نرخ خالص تولیدمثل (73/377 نتاج ماده/ماده) و نرخ ذاتی افزایش جمعیت (275/0 بر روز) به ترتیب در دمای 20، 25 و 30 درجه بدست آمد. طول دوره ی یک نسل از 75/14 تا 92/35 روز به ترتیب در دمای 33 و 20 درجه متغیر بود. پایش صحرایی نشان داد که این آفت در سال 1388 و 1389 به ترتیب چهار و پنج نسل کامل دارد. با توجه به آستانه های دمایی تعیین شده در آزمایشگاه و ثبت دمای محیط، نیاز گرمایی نسل های مختلف آفت در خردزیستگاه تعیین شد که به برآورد آزمایشگاهی توسط مدل ایکموتو وتاکایی بسیار نزدیک بود. نسل اول تا چهارم آفت در سال 1388 به ترتیب با دریافت 20/331، 02/315، 99/319 و 71/312 روز- درجه کامل شد. در سال 1389 نسل اول تا پنجم آفت به ترتیب به 59/321، 36/272، 75/314، 91/329 و 49/327 روز- درجه نیاز داشت تا کامل شود. غیر از عامل غیر زنده ی دما، دشمنان طبیعی نیز در مرگ آفت نقش به سزایی داشتند. شکارگرها تمامی دستجات تخم را در مزارع کشت پاییزه از بین بردند. در مزارع کشت بهاره بدون اعمال کنترل شیمیایی درصد شکارگری حدود 90 درصد بود. درصد شکارگری در مزارع بهاره پس از اعمال کنترل شیمیایی از حدود 95 درصد به 41/67 و 56/55 درصد به ترتیب در سال 1388 و 1389 کاهش یافت. پارازیتوئیدها، عامل ویروسی و عوامل ناشناخته مسوول مرگ لاروها بودند. مرگ و میر لاروها توسط پارازیتوئیدها بین صفر تا 14/57 درصد در سال 1388 و صفر تا 36/36 درصد در سال 1389 نوسان داشت. عامل ویروسی در ماه های گرم سال مشاهده نشد. بررسی های آزمایشگاهی در مورد اثر دمای ثابت و متغیر در تعداد سنین لاروی کرم برگخوار نشان داد که در دمای 20، 25، 30 و 33 درجه به ترتیب 25، 5/2، 56/2 و 11/61 درصد لاروها شش سن داشتند. یافته های فوق می تواند در درک بهتر دینامیسم جمعیت کرم برگخوار چغندرقند، پیش بینی زمان ظهور مراحل مختلف آن در طبیعت و تعیین زمان مناسب کنترل موثر باشد. واژگان کلیدی: کرم برگخوار چغندرقند، پیش آگاهی، نرخ رشد، دموگرافی، مدل سازی